دیوکسین ها و PCB ها

شناسایی خطر              

دیوکسین ها و PCB ها چیستند؟

کلمه دیوکسین ها به گروهی از مواد مرکب اطلاق می شود که ساختارها و خواص شیمیایی و فیزیکی مشابهی دارند. دیوکسین ها مواد مرکب آلی بی رنگ و بی بویی هستند که حاوی کربن، هیدروژن، اکسیژن و کلر می باشند. دیوکسین های بسیار مختلفی وجود دارد که ۱۷ عدد از آنها برای انسان ها سمّی هستند. سمّی ترین دیوکسین شناخته شده ۲،۳،۷،۸ـ تتراکلرودی بنزو ـ پی ـ دیوکسین (۲,۳,۷,۸-TCDD) است و غلظت های قابل توجه این ماده

مرکب می تواند به PPT (قطعه در تریلیون) اندازه گیری شود.

دیوکسین ها آلاینده های محیطی هستند که در همه جا یافت می شوند و در خاک، آبهای سطحی، رسوبات، گیاهان و بافت حیوانی در سراسر دنیا یافت شده اند. آنها در محیط بسیار بادوام و پایدارند و نیمه عمرشان بین چندماه تا چند سال است. آنها پایداری کمی در آب و فراریّت پایینی دارند یعنی در خاک و رسوباتی که بصورت مخازن محیطی عمل می کنند و دیوکسین ها می توانند سال های زیادی از آنها منتشر شوند، باقی    می مانند.

PCBها ، یا پلی کلرینه بیفنیل ها، هیدروکربن های آروماتیک کلردارشده ای هستند که از طریق کلریناسیون مستقیم بی فنیل ها درست می شوند. حدود ۲۰۹ PCB مرتبط وجود دارد، که کنگره های PCB نامیده                   می شوند که ۲۰ عدد از آنها طبق گزارشات اثرات سمّی دارند. برخی از PCB ها خواص سمّی مشابه خواص دیوکسین ها دارند و بنابراین معمولا «PCB های دیوکسین مانند» نامیده می شوند.

PCB ها مانند دیوکسین ها آلاینده های محیطی فراوانی هستند و در خاک و رسوبات بسیار بادوام و پایدارند. گفته شده است که رسوبات کف بسیار آلوده در فاضلاب ها و نهرهای دریافت کننده می توانند مخزنی برای انتشار مستمر PCBها در محیط باشند.

وقوع در غذاها

دیوکسین ها و PCBها از طریق مسیرهای مختلفی وارد زنجیره غذایی می شوند. حیوانات چرنده و سبزیجات در حال رشد بصورت مستقیم یا غیر مستقیم در معرض این آلاینده های موجود در خاک قرار می گیرند. سبزیجات برگ دار، چراگاه و مواد خوراکی زبر می توانند از طریق انتقال هوایی دیوکسین ها و PCBها آلوده شوند. دیوکسین های موجود در آبهای سطحی و رسوبات توسط ارگانیسم های آبی انباشته می شوند و در زنجیره غذایی دستخوش زیست انباشتگی می گردند. غلظت دیوکسین ها در ماهی ها می تواند صدها تا هزاران برابر بالاتر از غلظت یافت شده در آب های اطراف و رسوبات باشد.

چون دیوکسین ها در آب خیلی قابل حل نیستند، در بافت های چرب حیوانات و ماهی ها انباشته می شوند. بطور نظری هرچه طول عمر حیوان طولانی تر باشد، زمانی که طول می کشد دیوکسین ها و PCB ها انباشته شوند طولانی تر خواهد بود. غذاهایی که چربی حیوانی زیادی دارند، نظیر شیر، گوشت، ماهی، تخم مرغ و محصولات مرتبط، منبع اصلی دیوکسین ها و PCB ها هستند و حدود ۸۰ درصد به تماس انسان با آنها کمک می کنند، هرچند تقریبا تمام غذاها بخاطر همه جا حاضر بودن آلاینده ها تا حدی حاوی این آلاینده ها هستند (در سطوح بسیار پایین).

مشخص شده است کمک کننده های اصلی به میانگین مصرف روزانه ی دیوکسین ها و PCB ها برای انسان، شیر و محصولات لبنی هستند که بین ۱۶ تا ۳۹ درصد سهیم هستند؛ گوشت و محصولات گوشتی بین ۶ تا ۳۲ درصد و ماهی و محصولات ماهی بین ۱۱ تا ۶۳ درصد سهم دارند. غذاهای دیگر، عمدتا سبزیجات و غلات، در کشورهایی که داده هایی برای شان وجود داشت ۶ تا ۲۶ درصد کمک کردند (کمیسیه Codex Alimentarius، ۲۰۱۱).

شیر انسان می تواند حاوی سطوح بالای دیوکسین ها باشد که برخی از آنها می توانند در خلال شیردهی به نوزاد منتقل شوند. البته، تغذیه نوزادان از مادران شان به مدت زمان نسبتا کوتاهی از عمرشان محدود است.

برآورد شده است که میانگین مصرف خوراکی دیوکسین ها و PCB های دیوکسین مانند در بریتانیا در میان بزرگسالان از ۱/۸ پیکوگرم معادل واحد سمّی سازمان سلامت جهانی (WHO-TEQ)/ kgⁱ وزن بدن در روز در سال ۱۹۹۷ به ۰/۹ پیکوگرم WHO-TEQ/kg وزن بدن در روز در سال ۲۰۰۱، کاهش یافته است. کاهش های مشابهی در کشورهای دیگر گزارش شده است. در نوامبر ۲۰۰۱، کمیته مستقل سمیّت یک TDI برابر با  ۲ پیکوگرم WHO-TEQ/kg وزن بدن در روز را توصیه کرد.

تعیین مشخصات خطر           

تاثیرات بر سلامتی

انسان ها دیوکسین ها را از طریق خوردن غذاهای آلوده به دیوکیسن در بافت چرب انباشته می کنند. سمیّت دیوکسین ها به مقدار انباشته شده در بدن در طول عمر ربط دارد. دیوکسین ها و PCBها گستره وسیعی از اثرات سمّی و زیست شیمیایی دارند و برخی از آنها بعنوان سرطانزاهای انسانی طبقه بندی شده اند. در آزمایشات حیوانی، مشخص شده است دیوکسین ها باعث آسیب به سیستم های ایمنی و تولیدمثل می شوند و اثراتی بر رشد و اثرات عصبی ـ رفتاری دارند.

علیرغم اثرات مختلف مشاهده شده در حیواناتی که در معرض دیوکسین ها هستند، اثرات نامطلوب ثبت شده بر سلامتی انسان ها معمولا به جمعیت های محیط های صنعتی که تماس زیادی با آنها دارند، یا آلودگی شیمیایی تصادفی، محدود شده اند.

فراوان ترین اثر نامطلوب مشاهده شده بر سلامتی انسان ها بعد از تماس شدید و حاد با دیوکسین ها و PCBها ، بیماری پوستی chloracne است که یک بیماری پوستی شدید و طولانی آکنه مانند می باشد. آلودگی تصادفی روغن سبوس برنج خوراکی با PCBها در ژاپن در سال ۱۹۶۸ به یک اپیدمی مسمومیت در میان کسانی که این روغن را مصرف کرده بودند منجر شد. این مسمومیت باعث بیماری chloracne، اختلالات کبدی، درد شکمی، سردرد، بی رنگی پوست و تولد کودکان بسیار کوچک از مادرانی که این روغن را مصرف کرده بودند، شد. یک مثال جدیدتر از آلودگی دیوکسین در سال ۱۹۹۹ در بلژیک رخ داد وقتی که غذاهای آلوده به PCB به حیوانات مزرعه خورانده شدند. این آلودگی در نتیجه اثرات زیستی مستقیم دیوکسین ها که در ماکیان مشاهده شد، کشف شد.

منابع

دیوکسین ها معمولا آلاینده های ساخته دست بشر هستند و بصورت محصولات جانبی ناخواسته ی فرایندهای شیمیایی صنعتی، نظیر تولید رنگ ها، فولاد، آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی مصنوعی، خمیر چوب و رنگبر کاغذ و همچنین در برون فرست های اگزوزهای وسیال نقلیه و خاکسترسازی، تشکیل می شوند. دیوکسین ها بطور طبیعی در خلال فوران آتشفشان ها و آتشسوزی های جنگل نیز ساخته می شوند. اکثر انتشارهای صنعتی دیوکسین ها به دقت طبق مقررات پیشگیری و کنترل آلودگی، کنترل می شوند. در حال حاضر، منبع محیطی اصلی دیوکسین ها، خاکسترسازی است.

PCBها از اوایل دهه ۱۹۳۰عمدتا بعنوان سیالات سرمایشی و عایق کننده در تجهیزات الکتریکی در صنعت تولید مورد استفاده قرار گرفته اند. تولید و استفاده کلی از PCBها در دهه ۱۹۷۰ بخاطر مسائل محیطی و سالمتی، ممنوع شد. البته، برخی از PCBها هنوز، بصورت درزگیری شده در تجهیزات الکتریکی قدیمی تر مورد استفاده قرار می گیرند اما استفاده از این تجهیزات باید حذف شود و PCBها باید جدا و نابود شوند.

پایداری در غذاها

دیوکسین ها و PCBها بسیار پایدارند و نیمه عمر طولانی دارند. در حیوانات در چربی و کبد انباشته می شوند و فقط از طریق اکسایش یا کلرزدایی کاهشی و مزدوج گیری، بسیار به آرامی سوخت و ساز می شوند.بنابراین آنها می توانند برای مدت های طولانی در بافت های حیوانی، بویژه در بافت چرب، دوام بیاورند. آنها معمولا خیلی تحت تاثیر فراوری غذا، نظیر عمل آوری های حرارتی یا تخمیر قرار نمی گیرند.

گزینه های کنترل

وقتی دیوکسین ها و PCBها وارد زنجیره غذایی شدند، شانس بسیار کمی برای جداکردن آنها از غذاها وجود دارد. همه می دانند که بهترین راه برای جلوگیری از ورود دیوکسین ها و PCB ها به زنجیره غذایی، کنترل انتشار آنها در محیط است.

هدف کلی سیاست اروپا این است که سطوح آلودگی دیوکسین ها و PCBها در محیط و نیز در غذا را کاهش دهد. اتحادیه اروپا استفاده از اکثر PCBها را از سال ۱۹۷۸، و برای برخی کاربردهای خاص از سال ۱۹۸۶، ممنوع کرده است. یک ضرب العجل از سال ۲۰۱۰ برای کنارگذاشتن تجهیزات حاوی PCB تعیین شده است. از سوی دیگر، دیوکسین ها، چون بصورت محصولات جانبی ناخواسته بسیاری از فرایندهای صنعتی تولید می شوند، نمی توانند ممنوع شوند. مقادیر دیوکسین ها و PCB هایی که در غذا خورده  می شوند در اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا مشابه است. میزان مصرف در حال کاهش است و از سال ۱۹۸۲ ، ۸۵ درصد کاهش یافته است که نشان دهنده موفقیت بین المللی در کنترل آلودگی محیطی ناشی از این ترکیبات است.

استفاده از محصول

گرچه مطالعات نشان می دهند که دلیلی برای هشدار دادن مسائل سلامتی بالقوه ناشی از دیوکیسن های موجود در مواد غذایی وجود ندارد، اما انتخاب گوشت های کم چرب، جداکردن پوست مرغ یا دور انداختن چربی گوشت می تواند تماس بالقوه مصرف کنندگان با دیوکسین های موجود در غذا، را به حداقل برساند. همچنین نوشیدن شیر کم چرب، و نیز شستن میوه ها و سبزیجات جهت زدودن ذرات غبار حاوی دیوکسین که ممکن است در مزارع بر محصولات نشسته باشند، نیز می تواند کمی به کاهش تماس کمک کند.

قانون

اتحادیه اروپا

مقررات جدید اتحادیه اروپا در مورد سطوح آلاینده در غذاها اخیرا اعلام شده اند (مارس ۲۰۰۷). این مقررات جدید به کنترل های ایمنی شدیدتر در کارخانجات تولید غذا نیاز خواهند داشت. هدف این مقررات، تضمین یک رویکرد هماهنگ برای اجرای سطوح مجاز آلاینده در سراسر اتحادیه اروپا است.

قانون (EC) 1881/2006 ماگزیمم سطوح رابرای آلاینده های خاص، من جمله دیوکسین ها و PCBهای دیوکسین مانند در غذاها تعیین می کند.

محدودیت هایی که در این قانون برای دیوکسین ها و PCBها تعیین شدند به شرح زیر می باشند:

روش های نمونه برداری برای دیوکسین ها

قانون (EC) 1883/2006 روش های نمونه برداری و تحلیل برای کنترل رسمی سطوح دیوکسین ها و PCBهای دیوکسین مانند در مواد غذایی خاص تعیین می کند.

ایالات متحده آمریکا

هیچ سطح تحمل یا سطح مدیریتی دیگری برای دیوکسین ها در غذا در ایالات متحده آمریکا وجود ندارد و FDA تمام سطوح قابل شناسایی را نگران کننده تلقی می کند.

دیوکسین (Dioxin) یک سم بسیار قوی……….

 دیوکسین (Dioxin) یک سم بسیار قوی برای سلولهای بدن است و باعث بروز سرطان به ویژه سرطان سینه می شود. اخیراً تحقیقاتی توسط دکتر Edward Fujimoto مدیر برنامه ریزی سلامت بیمارستان Castle آمریکا راجع به دیوکسین و چگونگی عملکرد آن در بدن صورت گرفته است که در نتیجه آن توصیه های ذیل ارائه شده است.

۱- بطری های پلاستیکی آب را در فریزر برای انجماد قرار ندهید چون این کار باعث آزادسازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی می شود.

 ۲- غذاها به ویژه غذاهای حاوی روغن و چربی  را در ظروف پلاستیکی در مایکروویو گرم نکنید . ترکیب «چربی ـ گرمای بالا و پلاستیک» باعث آزادسازی دیوکسین به داخل غذا و در نهایت به درون سلولهای ما می شود. به جای آن برای گرم کردن غذا استفاده از ظرف شیشه ای مثل پیرکس و چینی توصیه می شود،

۳- غذاهای فوری (Fast Food) و سوپها باید در ظرف دیگری غیر ازظرف یک بار گرم شوند.  کاغذ بد نیست ولی نمی دانیم که مطمئن تر از ظروف شیشه ای و غیره باشد.

۴- لفاف های پلاستیکی فقط وقتی خطرناک هستند که با غذا در مایکروویو استفاده شوند. ۵- فرآوری غذاها در دمای خیلی بالا باعث حل شدن و آزاد شدن دیوکسین از پلاستیک و نفوذ آن به غذا می شود. به عنوان جایگزین پوشاندن غذا با یک لفاف کاغذی توصیه می شود.

ترجمه شده توسط admin

از کتاب The Food Safety Hazard Guidebook By Richard Lawley, Laurie Curtis & Judy Davis Richard Lawley, Laurie Curtis & Judy Davis,2008©